Tiddukla Tadelsant Imedyazen

Asebter n umager | Imagraden | Isalan | Imenzayen | Taftilt | Imawalen | Idlisen-nnegh | Leqdicat-nnegh | Imazighen | Lmed tamazight | English | Español | Français | Arabe | Anmager | Tabrat n Yimedyazen | Arum-agh-d | Imaslad'en | Tamesgida | Amezruy n Tiddukla

 

Tadiwennit ed Mohand Oussalem Houari*

 

*amagaẓ (conservateur) n tẓegwa n Bgayet

Iddawen n Guraya

 

”2719,95 n yiqeṭṭaren n tẓegwa ay yerγan deg unebdu iεeddan”

 

Mass Mohand Oussalem Houari d imḍebber n sserbis n uḥuddu n tẓegwa deg tmahelt (direction) n Taggaẓt (Conservation) n tẓegwa n Bgayet, yerna yesεedday-d yiwet n tesgilt deg Ṛṛadyu n Ṣṣ̣umam, d tin ay deg d-yettawey awal γef uεeyyen ed ussaki n medden i lmend n uḥuddu n tẓegwa. I lmend n wass aγelnaw (journée nationale) n ttejṛa ay d-yellan deg wass n 25 Tubeṛ, nga-as tadiwennit ay deg d-yessawel γef tegnit ay deg llan tẓegwa n twilayt n Bgayet sdeffir n tmes iεeddan fell-asent deg wayyuren iεeddan. Mass Houari yessawel-aγ, ladγa, γef ttawilat ay d-iṣ̣aḥen tarbaεt-nsen akk-n ad ssexsin times-nni yefkan axeṣ̣ṣ̣ar i tẓegwa.

 

Dépêche de Kabylie : Acḥal ay dlent tẓegwa seg wakal n twilayt n Bgayet ?

 

Tajumma (superficie) ay dlen yemγan nettat 122.500 n yiqeṭṭaren, meḥsub 38 % seg tjumma n twilayt, yerna timiwa yedlen s tẓegwa timeqranin nitenti d : Buhattem (6979 n yiqeṭṭaren), Tawrirt Yiγil (6670 n yiqeṭṭaren, Akeffadu (5435 n yiqeṭṭaren), Ayt Σebbas (5023 n yiqeṭṭaren), Ayt Mimun (3805 n yiqeṭṭaren), Asif n Ljemεa (2595 n yiqeṭṭaren) ed Dargina (2106 n yiqeṭṭaren).

 

Ma deg way-n yerzan leṣ̣naf n ttjuṛ n tẓegwa-nneγ, nezmer ad d-nebder s umata iggi, azumbi n Ḥalab, iggi n zzan ed ubelluḍ azegzaw, yerna leṣ̣naf-a sεan, seddaw-atsen imudaγ yeẓdan, dγa tezmer ad tendeḥ deg-sen tmes s tefses, ladγa deg tallit gar tgara n Γuct alama d Tubeṛ, imi d tin ay d tallit ay deg ttkawen yemγan.

 

Times ara yesserγayen u tettεawad tesserγay kra n tmiwa, tezmer ad tessenger kra n leṣ̣naf n ttjuṛ ?

 

Yuγ lḥal, tiẓegwa d turet ay aγ-d-yettafken uksijin, yerna aεdaw amezwaru n tẓegwa netta d times. Mi ara treγγ teẓgi u tettεawad treγγ acḥal d tikkelt, iban belli ad yenqes way-n itteddren deg-s, ladγa leṣ̣naf-nni itteddren deg wedrar, anda ay yessawen mliḥ lḥal. Deg tegnit am ta, ur maci d ttjuṛ kan ara yettmettaten wanag d tigemmi (patrimoine) n teẓgi s timmad-is ara yetthuddun. Gar 2006 ed useggas-a ay deg nella, azal n 357 n tikkalt ay tendeḥ tmes, ladγa deg tallit-nni ay deg izad weẓγal.

 

Aseggas-a, timerγiwin n tẓegwa timeqranin llant-d deg wayyur n Γuct, d ayyur ay deg aẓγal yuweḍ γer tqacuct-ines taεlayant, yerna times tefka axeṣ̣ṣ̣ar d ameqran i tẓegwa n twilayt. Deg unebdu iεeddan, 137 n tikkalt ay tendeḥ tmes yerna 2719,95 n yiqeṭṭaren n tẓegwa ay yerγan, gar-asent 807 yiqeṭṭaren n tẓegwa, 119,40 n yiqeṭṭaren n yimudaγ (maquis), 1189,25 n yiqeṭṭaren n usenfed (brouissaille), 490,40 n yiqeṭṭaren n ttjuṛ ay d-yettafken lfakya ed wazal n 113,25 n yiqeṭṭaren n leṣ̣naf niḍen.

 

Deg useggas n 2006, 220 n tikkal ay tendeḥ tmes u tesserγ 2974,62 n yiqeṭṭaren n tẓegwa. Deg tlemmast (moyenne), 1,46 n tikkelt ay tneddeḥ tmes deg wass, yerna azal n 19,80 n yiqeṭṭaren ara ireγγen deg wass. Yal amkan ay deg tendeḥ deg-s tmes, ad rγen deg-s azal n 13,52 n yiqeṭṭaren.

 

Tiγiwanin (communes) ay tḥuza tmes aṭas nitenti d Tuja, ay deg rγan 827 n yiqeṭṭaren n tẓegwa (gar-asen 404 n yiqeṭṭaren n yiggi), Tici, anda ay rγa 480,27 n yiqeṭṭaren, gar-asen 283,57 n yiqeṭṭaren n yimudaγ (maquis), ed Bgayet, anda ay rγan 396,50 n yiqeṭṭaren, gar-asen 316,90 d imudaγ. Timerγiwin timeqranin llant-d deg wayyur n Tubeṛ. Deg wayyur-a i yiman-is, tendeḥ tmes 90 n tikkal, 40 % deg tmerγiwin n tẓegwa n useggas-a deg twilayt n Bgayet llan-d deg wayyur n Tubeṛ, yerna deg wayyur-a i yiman-is rγan 1999,45 n yiqeṭṭaren n tẓegwa, meḥsub 67,21 % seg wakk ay-n yerγan aseggas-a, yerγa ala deg wayyur n Tubeṛ i yiman-is.

 

Γef leḥsab-a, lḥemlat n ussaki n medden ur nfiεent ara ?

 

Yessefk ad d-nger tamawt belli lḥemlat n ussaki n medden ay ttgen ssrabes-nneγ (gar-asent tasgilt-nni ay d-yettεeddin deg Ṛṛadyu n  Ṣṣ̣umam) ssawḍen ad sneqsen timerγiwin n tẓegwa ma nquren-itent γer yilindi.

 

Seg tama niḍen, yessefk ad nẓer belli amur ameqran deg tmerγiwin ur neẓri ara d acu ay d ssebba-nsent. D acu kan, 157 n tmerγiwin neẓra belli s tmeεmada ay ttwagant, imi ssebbat-nsent d asserγi n yiguda (décharges), d aheyyi n yimukan n tkessawt i lmal, d assemγer n wakal n tafellaḥt), lqella n uḥader ed tijjin ay jjan medden urtan-nsen ed wakal-nsen ad qqlen d imudaγ.

 

Acḥal ay d-yesqam uxeṣ̣ṣ̣ar-a n tmerγiwin ?

 

Γef leḥsab n tedbelt (administration) n tẓegwa, 4 n yimelyaṛen n yidinaṛen ay yettwaxeṣ̣ren aseggas iεeddan deg tmerγiwt n tẓegwa, n yimudaγ ed ttjuṛ ay d-yettafken lfakya.

 

Tafellaḥt n ttjuṛ n lfakya n wedrar, i yiman-is, tesṛuḥ 2 n yimelyaṛen ed 200 n yimelyunen n yisantimen. Aseggas-a, lexṣ̣ara n tedrimt tenqes, u tesqam-d s lekmal-is 2 n yimelyaṛen ed 600 n yimelyunen n yisantimen, ma d tafellaḥt n ttjuṛ n lfakya n wedrar tesṛuḥ aseggas-a 1 n umelyaṛ ed 600 n yimelyunen n yisantimen.

 

D acu-t ṣ̣ṣ̣enf n yemγan izemren ad yenger s tefses γef ljal n tmerγiwin neγ n waḍḍanen ?

 

Ṣṣ̣enf n ttjuṛ yesεan azal deg tdamsa (économie) n twilayt yerna yettusseqdac deg temguri (industrie) netta d iggi ay d-yettafken iferki (neγ axnac), yerna d netta ay izemren ad yenger d amezwaru. Seg tama niḍen, llan leṣ̣naf n ttjuṛ ay d-ixellfen mi ara rγent am uzumbi n Ḥalab. Tadbelt (administration) la tetteg akk ay-n tezmer akk-n ad tḥudd tiẓegwa n twilayt.

 

Tiẓgi n Ukeffadu swaγen-tt wid ara igezzmen asγar war (bla) lqanun, yerna simal la irennu way-a. Naqal la tteddun akk-n ad rren tiẓgi-a d afrag awaẓi (parc régional), maca ṛṛay-a yefka-t unebdu i lexrif.

 

Yessefk γef yimezdaγen n tγiwant-nni ad ẓren belli lemmer maci d tiẓgi-nni, ahat ur ttilint ara 14 n tuddar-nni ay deg zedγen ... Agzam yeffγen i lqanun mazal yettkemmil, γas akk-a la d-neggar tiγri akk-n ad ttwaḥerzen yemγan ed yiγersiwen (animaux) yeddren deg tẓegwa-a. Medden akk ẓran belli tiẓgi-a la d-ttwakkasent seg-s tirigliwin (pieds-droits), ifassen n leḥwal ay sseqdacen medden, asγar i usseḥmu neγ i temguri (industrie) ed tistirin (stères) n yiferki, maca yiwen ur yeεriḍ ad yeḥbes aqedder-a.

 

Deg way-n yerzan tiririt n teẓgi n Ukeffadu d afrag awaẓi (parc régional), tamehla-nneγ (direction) temεawen ed tedbelt (administration) n twilayt n Tizi Wezzu u nefka akaram (dossier) i unabaḍ (lḥukuma) ay deg d-nessawel γef tegnit ay deg tella teẓgi-a. Skud nettṛaju tiririt-nsen, mazal imeggiyen-nneγ (agents) ed yiεessasen-nneγ n tẓegwa la ttqabalen wid ara yessexṣ̣aren tiẓgi, yerna ineggura-a la ttgallan deg-sen.

 

Yessefk ad nẓer belli iεessasen la ttqabalen imakaren n tẓegwa, ifassen-nsen d ilmawen. Γas ma yella neqqim-asen i yimesfesden-a u neṭṭef-iten-id acḥal d tikkelt la d-sseγlayen u la ttqeddiren ttjuṛ, maca ay-a ur ten-yesseḥbas ara. Seg tama niḍen, wid yeḥwajen ad sqedcen asγar deg yexxamen-nsen (i ussewwi neγ i usseḥmu), nettafk-asen burekku (asγar yemmuten yettusseqdacen i usserγi), yerna nettafk-asen-t baṭel, awi-d kan ad t-id-ssuttren.

 

Seg La Dépêche de Kabylie, 27 Tubeṛ 2007, uṭṭun 1643

D tadiwennit ay d-tga Fatiha Lahiani

Tasuqilt sγur Omar Mouffok
 

Tiddukla Tadelsant Imedyazen
Association culturelle Imedyazen
BP 129 Poste Didouche Mourad
16006- Alger - Algérie
Tel. (+213) (0) 64 77 07 37