Taseγrut-agi nga-tt-id i wakken ad d-nesban afrag n tikli n tiddukla tadelsant Imedyazen,
u ad d-nebder deg-s imenzayen (principes) n llsas ay nettqadar di leqdic-nneγ.
Tamagit (identité) tamaziγt d ayen yellan, yiwen ur yezmir ad tt-yenkeṛ neγ ad
yerwel fell-as. D nettat ay d llsas n umezruy (ttarix) n weγlan (nation) adzayri, yernu d imelyunen
n Yidzayriyen ay yeddren s tmagit-agi. Aṭas aya seg wasmi ara yettnaγ wegdud i wakken ad as-d-yuγal
ccan-is i tmagit tamaziγt yernu ad as-yettunefk wemkan ay tuklal deg tmurt-is. Adabu, deg yal tamurt
n ddunit, yessefk ad yeqdec i wakken ad asen-yeddu di lebγi i yegduden ay yeḥkem.
Ma yella yebγa udabu adzayri ad yefru ugur n tmaziγt, yessefk ad yesteεṛef akk-n
iwata s tmagit tamaziγt, yernu annect-a ur d-yettili ara ala kan ma yella yesteεṛef udabu
s tmaziγt d tutlayt taγelnawt u d tunṣ̣ibt.
Tamagit n Ldzayer d tamaziγt, ddyana-yines d tineslemt, ma d idles-ines d amaziγ-aεṛab.
Tanḍa (diversité) n tmurt-nneγ tefka-as lğehd, yernu Ldzayer tettasem ghef wayen akk yebnan
llsas-is. Γef waya ur yessefk ara γef Ldzayer ad tsemmeḥ neγ ad teqqen allen
γef yiwet seg tgejda n tmagit-ines taγelnawt (nationale).
Imi ay tettwaḥqer tmagit-nneγ, tettwamḍel d tamuddirt deg yisalayen (musées) yernu tettwaḥbes deg ujeγlal n ufulkluṛ, nekni, s yisem-nneγ d Imaziγen yettalasen
di tmagit-agi tajaddiwt, taqburt, neεzem ad nettekki s cwiṭ-nni ay nessen i wakken ad nesnerni
tamagit tamaziγt.
Tiddukla-nneγ tedder u tqeddec kan i lmend n westeεṛef s tmagit tamaziγt. D acu kan, abrid awḥid ay nefren i wakken ad nessiweḍ s iswi-nneγ netta d abrid n
yedles. Nekni nettwali dakken tamaziγt, i wakken ad teqqel d tutlayt taγelnawt, tunṣ̣ibt,
yessefk ad neqdec fell-as i wakken ad tt-nerr d tutlayt n yedles yeddren, d tutlayt n wesnulfu u d tin
ara d-yemyezgen d yecqaren (défis) n tallit n wass-a. Γef waya, nebγa ad tili tiddukla-nneγ
d tarbaεt ay deg yezmer walbεaḍ ad yaf iman-is i wakken ad yeqdec seg wul, s leεqel-is,
anda ay yella leqder gar yimaslaḍen (membres). Win ay d-yeqqaren dakken netta d ameγnas
(militant) yeṭṭfen deg tmaziγt, yekkaten fell-as, yili netta iεemmed yeğğa
tamaziγt, ur tt-yettmeslay ara, d amdan ur nessawaḍ ara tameddit i wawal, d win ay d-yettmeslayen
akk-a, maca ixeddem akk-n nniḍen. Mi ara nmuqel mliḥ s imdanen-agi, ad
nger tamawt dakk-n sseqdacen kan tamaziγt d ṭṭbel i wakk-n ad awḍen γer way-n
bγan nitni, γer nnfeε-nsen. Tiddukla-nneγ, ay yettwalin iman-is tettalas deg tmagit
(identité) tamaziγt, terra asseqdec n tmaziγt, ama deg wawal, ama deg tira, d amenzay n llsas,
d ayen ay yessefk ad t-yeg yal amdan ay yettekkan di tiddukla-nneγ. Asselmed n tira n tmaziγt
dima yella u ad yeqqim dima d leqdic agejdan (principal) n tiddukla-nneγ. Yagi,
s kra n win ay yebγan ad yettekki di tiddukla-nneγ yessefk ad yelmed akken ilaq
tira n tutlayt tamaziγt uqbel ma yeqqel d amaslaḍ (membre). S usselmed n tira, tiddukla-nneγ tebγa ad d-teg leqdicat imeεnen, inefεen, leqdicat igmamen (concrets)
ara idumen i uzekka d slazekka.
Ayen nxeddem ur yezmir ad yerbeḥ ala kan ma yella newwi-t-id s tikli tussnant (scientifique).
I wakk-n ad nesserbeḥ ayen nebγa ad t-nexdem, yessefk ad nεiwen inelmaden d yimaslaḍen-nneγ
(membres) s ttawil, ad asen-neg ifadden u ad ten-neğğ ad ḥulfun dakk-n atni deg terbaεt
anda ay zemren ad lemden neγ xedmen s leεqel-nsen, yessefk ad asen-nefk tameẓẓuγt,
ad nessemh'ess i way-n ara d-awin d ajdid negh i wayen h'wadjen, ad asen-nebded dima i lmendad, ad ned'fer s lqerb leqraya neγ leqdic ay d-ttheggin γer-neγ, ad nesteṛḥeb s tekta
(lfekrat) tijdidin ara d-yernun lfayda i tmaziγt d tiddukla, u ad neqdec i wakk-n s kra n way-n nxeddem,
γas nexṣ̣er fell-as adrim, ad d-yawi lfayda. S ṛṛuḥ n tussna ara nnadi
amek ara nefru uguren ay d-nettemlili mi ara nxemmem γef wamek ara d-nesbedd ayen nessefray ad t-nexdem.
Ṛṛay nettak-it i win ay izemren i lecγal, ixeddem, yernu lecγal
nferreq-iten γef yimaslaḍen-nneγ (iεeggalen) γef leḥsab n way-n
yezmer yal yiwen ad t-id-yefk, i wakk-n ad yili leqdic-nneγ d amellil (efficace).
Imaslaḍen (iεeggalen) n tiddukla tadelsant Imedyazen qeddcen di ṛṛuḥ n tammidwa (amitié) ay deg yal yiwen ilemmed-d γef wayeḍ, deg ṛṛuḥ n wemqader d leqdic seg wul. D win ixeddmen akk d win yesεan tizemmar ay nettqadar, deg lweqt i deg win
ara d-yawi ḍḍmeε γer-neγ, ur yettaf ara iman-is, imi yal amaslaḍ deg
terbaεt-nneγ yessefk ad yeqdec. D lwajeb fell-aneγ ad d-nesnulfu tawennaḍt (environnement) ay
deg amdan yezmer ad yeqdec γef tmaziγt s ṛṛaḥa n lbal, d tarbaεt ay
deg ilmeẓyen iqeddcen γef tmaziγt seg wul, wid yeffuden tamussni d yedles zemren ad afen
iman-nsen, d tabaεt ay deg yal yiwen/t t/yezmer ad t/yeqdec deg twennaḍt d tazedgant,
ladγa ass-a, mi akk-a ay nger tamawt dakk-n llan waṭas n yelmeẓyen d telmeẓyin
ay ihuban ad gren(t) iman-nsen(t) deg kra trebbaε imi ay ixuṣ̣ṣ̣ wemqader
deg-sent. Tikli-nneγ deg tiddukla d tin n leqder gar yimaslaḍen (iεeggalen), d tikli n
ttṛebga n twacult, n leqdic seg wul. Yal amaslaḍ yessefk ad iqader tikli-agi u ad d-yefk tugna
(image) yelhan γef terbaεt-nneγ.
Tiddukla-nneγ teṭṭef deg wezref n tlelli n wawal, yernu tettwali dakken yal adzayri yettalas ad yesεu amkan ay deg ara d-yemmeslay γef wuktuyen-ines (idéaux),
γef way-n ay yes yettamen. Tanḍa (diversité) neqsed-d yis-s dakken yal yiwen yettalas
ad d-yesban iman-is, ad yili yemgerrad (yemxallaf) γef wiyaḍ u ad d-yemmeslay s tlelli
γef way-n yettxemmim s uqader n wiyaḍ. D ay-a ay nettwali, deg tiddukla-nneγ, d azalen
n tugdut (démocratie) yernu nteg ifadden i medden i wakk-n ad ddun yis-sen. D acu kan, tiddukla-nneγ
ur tekcim deg tsertit (politique), yernu ulac tasnakta (idéologie) ay γef tqeddec. Nnig way-a,
tiddukla-nneγ tebγa ad tessebεed tamaziγt γef tesnakta i wakk-n ur tettγimi
ara tmagit-nneγ (identité) tettwaḥbes kan deg yijeγlalen n uxemmem n kra n trebbaε
ay yebγan ad tt-rrent d ayla-nsent. "Tamaziγt" maci d tasnakta. Wid yebγan ad rren tamaziγt d tasnakta amzun la d-qqaren dakk-n s kra n wid ur nettxemmim ara am nitni ur ttalasen
ara deg tmaziγt, yili maci Imaziγen akk sεan yiwen n uxemmem, yernu maci imi ay mgerraden
(mxallafen) Yimaziγen deg uxemmem-nsen, kra ad ttalasen deg tmaziγt deg lweqt ay deg wiyaḍ
ur ttalasen ara deg-s. Tamaziγt d ayla n wakk Idzayriyen, γas akk-n yemgerrad (yemxallaf) wamek
ttxemmimen. Yiwen ur yettalas ad yerr tamaziγt d ayla-s u ad tt-iwehhi γer tesnakta ay
yes yettxemmim netta akk d terbaεt-is. Tiddukla tadelsant Imedyazen texḍa i lebda abrid n usseqdec
n tmaziγt i lmend n yimenγi γef tesnakta. Tiddukla-nneγ tefren abrid-is s tmussni, testeεṛif kan s way-n txeddem s yisem-is yernu tessaram ad d-teffeγ tmaziγt
seg ujeγlal n tesnakta ay deg ay tt-ḥebsen kra.
Idles (culture) amaziγ yeččuṛ d azalen ay yes mazal la ttidiren medden, mazal la ten-ttqadaren. Gar wazalen ay yebnan idles-nneγ, nezmer ad d-nebder nnif d lḥeṛma,
leḥmala n twacult, tamussni, amqader, ṣ̣ṣ̣ber, leḥdaqa, ttṛebga d tebγest
(lkuṛaj). Tiddukla-nneγ d idles-agi ay tefren, yernu tettqadar ṛṛuḥ-is u
tugi ad texdem, ula s yisem n tmaziγt, i lmend n meḥḥu n wazalen-agi izedganen n wegdud
amaziγ. Tamussni" ay yellan d ṛṛuḥ n yedles amaziγ, d ay-n ay d-lemden leğyal
iεeddan n Yimaziγen. Tamussni tamaziγt teğhed yernu tezmer ad teddu d zzman u
ad d-temyezg d tallit n wass-a, dγa s way-a ay nezmer ad nidir deg tallit n wass-a mebla ma neğğa
azalen-nneγ ineṣ̣liyen.
Nekni nettḥulfu dakk-n, γas ma yella idles-nneγ (culture) rnan-t yidelsan "imassanen"
(cultures savantes), "tamussni"-nneγ n zik (akk d teqbaylit) tezmer ad tt-id-teqqel teṛwiḥt
u ad tkemmel ad tidir i uzekka d slazekka. Sya ar imir-n, tiddukla-nneγ ad teqdec i wakk-n ad tesseğhed
azalen-nneγ ineṣ̣liyen, maci i wakk-n ad thudd ay-n yebnan idles-nneγ. Akk-n yebγu
yili, tiddukla-nneγ ur tekkis i yiwen ad iwet γef tmaziγt akk-n yettxemmim, γef leḥsab
n tesnakta i γer imal. Am wakken yiwen ur yettalas ad aγ-yekkes azref (lḥeqq) akk-n ad nwet γef tmaziγt s uqader n tikli, tezdeg akk d ṛṛuḥ n leεwayed timaziγin tineṣ̣liyin, tiqdimin. Aqader n tezdeg d leεwayed tineṣ̣liyin d amenzay meγγren deg tiddukla-nneγ. Imaziγen, seg zik steṛḥiben s way-n ay asen-d-yusan seg lbeṛṛani yernu annect-a d lğehd ay asen-d-yerna. Tamurt-nneγ, s umezruy-is
ameṛkanti akk d wemkan ay deg d-tuzga, nezmer ad tt-nwali d amkan ay γer d-mlalen
waṭas n yidelsan u d tamda wuγur d-nneγlent aṭas n tγermiwin (civilisations).
D ay-a ay aγ-yeğğan ad nili d imdanen yeldin γef ddunit, γef tmussni d yedles
ameγradi (universel).
Lislam yettekka mliḥ deg wemsal n tmagiyin (identités) n Tmazγa. Deg tmetti (société)
tadzayrit, Lislam d netta ay d llsas n tudert tadyanit d wamek nettxemmim, yernu d ay-n ibanen dakk-n
idles (culture) n wegdud-nneγ aṭas ay d-yewwi seg Lislam. S way-a, tiddukla-nneγ ur tqebbel
ara akk ad teg kra ara iḍurren yiwen seg llsisan n tmagit n wegdud-nneγ.
Nekni, s yisem-nneγ d imaslaḍen (iεeggalen) n tiddukla tadelsant Imedyazen yemlalen
deg wegraw amatu (assemblée générale) deg Ldzayer tamaneγt, deg wass n 17 Ctembeṛ 1994, ad
nεiwed ad d-nini dakk-n neṭṭef deg yimenzayen n llsas n tiddukla-nneγ, u d wigi
ay d imenzayen-nneγ :
Almad yettuḥettmen n ussiwel d tira n tutlayt tamaziγt i wakk-n bab-is ad yettekki
akken iwata deg tmagit (identité) tamaziγt.
Tuṭṭfa deg wazalen n tezdeg d ṛṛuḥ n leεwayed timaziγin mebla ma nekcem
deg ufulkluṛ.
Tikli s uqader n wazalen d llsasat n ddin n wegdud adzayri akk d uqader n wazalen n tγerma
mebla ma nekcem deg kra n tsertit (politique) d tesnakta (idéologie).
Leqdic s webrid n tussna, aεdal gar akk iεeggalen n tiddukla, asseqdec n temsilit (réalisme)
deg teγtasin-nneγ (décisions) d uṣ̣eggem n lecγal-nneγ, d tullya n tewwura n
tiddukla γef tmussni tameγradit (universelle).
Asseḥṛes γef uqader n ṛṛuḥ n leqdic seg wul, n lḥeṛma d nnif
akk d ttṛebga, d weḥraz n yisem d tezdeg n tiddukla.
Yettwaxdem deg Ldzayer Tamaneγt, ass n 17 Ctembeṛ 1994